Cari Blog Ini

Jumat, 19 Agustus 2016

DARMAGANDHUL 7

SERAT DARMAGANDHUL
BAGIAN 7

Carita adêge Nagara Islam ing Dêmak bêdhahe Nagara Majapahit kang salugune wiwite wong Jawa ninggal agama Buda banjur salin agama Islam.
(Cerita berdirinya Negara Islam di Demak, hancurnya Negara Majapahit, dimana saat itulah awal mula masyarakat Jawa meninggalkan agama Buda (Shiwa Buddha) dan berganti memeluk agama Islam.)
Gancaran basa Jawa ngoko
(Prosa dalam bahasa Jawa kasar)
Babon asli tinggalane K.R.T. Tandhanagara, Surakarta.
(Diambil dari catatan induk asli peninggalan K.R.T. Tandhanagara, Surakarta.)
Cap-capan ingkang kaping sêkawan 1959 Toko Buku “Sadu-Budi” Sala.
(Cetakan ke empat 1959 Toko Buku “Sadu-Budi” Solo
Kasalin lan kababar ing basa Indonesia dening :
( Diterjemahkan dan diulas kedalam bahasa Indonesia oleh: )
DAMAR SHASHANGKA

Mula carita bêdhahe Majapahit iku mung dicêkak, ora satimbang karo gêdhene nagara sarta ambane jajahane, amarga aran ambuka wêwadining ratu, putra mungsuh bapa, yen dirasa satêmêne saru bangêt. Mula carita bêdhahe Majapahit sinêmonan dening para pujangga wicaksana, mangkene pasêmone:
* Cerita kehancuran Majapahit sesungguhnya penuh dengan perlambang (simbolisme). Sungguh tidak masuk diakal sehat manakala negara sebesar itu, yang luas jajahannya hancur dikarenakan kekuatan-kekuatan mukjijat Wali. Simbolisme dibuat juga dikarenakan para pujangga malu menceritakan kejadian permusuhan antara anak melawan  ayahnya  sendiri.  Beberapa  perlambang  (simbolisme)  kehancuran  Majapahit yang dibuat oleh para bijak adalah sebagai berikut :

1.  Amarga saka kramate para Wali, kêrise Sunan Giri ditarik mêtu tawone ngêntupi wong Majapahit.
* Dikarenakan kekeramatan para Wali, keris milik Sunan Giri manakala dihunus keluarlah berjuta-juta tawon yang menyengat prajurid Majapahit sehingga menimbulkan kekalahan.

2.  Sunan  Cirêbon  badhonge  mêtu  tikuse  maewu-ewu,  padha  mangani  sangu  lan bêkakas jaran, wong Majapahit bubar, amarga wêruh akehing tikus.
* Badhong (penutup kemaluan) milik Sunan Cirebon (Sunan Gunungjati) manakala dikibaskan keluar  beribu-ribu tikus  yang  memakan perbekalan serta makanan kuda prajurid Majapahit, sehingga menimbulkan bubarnya mereka karena melihat begitu banyaknya tikus.

3.  Pêthi saka Palembang ana satêngahing paprangan dibukak mêtu dhêmite, wong Majapahit padha kagegeran amarga ditêluh ing dhêmit.
* Peti yang dibawa dari Palembang (ceritanya konon diberikan oleh Adipati Arya Damar) manakala dibuka ditengah pertempuran keluar demit (mnakhluk halus)- nya. Prajurid Majapahit geger tewas karena diteluh oleh para demit (makhluk halus).

4.  Sang Prabu Brawijaya sedane mekrad.
* Konon  Sang  Prabhu  Brawijaya  meninggal  secara  MEKRAD/MEKRAT (Wafat tanpa meninggalkan jasad di Gunung Lawu).

Banjure pangandikane kiyai Kalamwadi marang muride kang aran Darmagandhul, kaya kang kapratelakake ing ngisor iki:
* Kyai Kalamwadi selanjutnya menjelaskan beberapa simbolisme diatas kepada muridnya yang bernama Darmagandhul seperti dibawah ini :

Kabeh mau mung pasêmon, mungguh sanyatane, carita bêdhahing Majapahit iku kaya  kang  tak-caritakake ing  ngarêp.  Nagara  Majapahit  iku  rak  dudu  barang  kang gampang rusake, ewadene bisa rusak mung amarga dikritiki tikus. Lumrahe tawon iku bubar amarga saka dipangan ing wong. Alas angkêr akeh dhêmite, bubaring dhêmit yen alase dirusak dening wong, arêp ditanduri. Nanging yen Majapahit rusake amarga saking tikus, tawon lan dhêmit, sapa kang ngandêl yen rusake Majapahit amarga tikus, tawon lan dhêmit, iku pratandha yen wong mau ora landhêp pikire, amarga carita kang mangkono mau kalêbu aneh lan ora mulih ing nalar, ora cocog lair lan batine, mula mung kanggo pasêmon, yen dilugokake jênênge ambukak wadine Majapahit, mula mung dipralambangi pasêmon kang orang mulih karo nalare. Dene têgêse pasêmon mau mangkene:
* Itu  semua  hanyalah  cerita  simbolik  semata,  sesungguhnya jatuhnya  Majapahit ceritanya seperti yang sudah aku paparkan diatas. Nagara Majapahit itu bukanlah sebuah barang remeh temeh yang mudah dihancurkan dan dirusak, tidaklah mungkin hancur hanya karena dikeroyok sepasukan tikus. Yang masuk akal adalah, tawon bisa bubar manakala kayu-kayu tempat bersarang mereka dirusak oleh manusia. Para demit (makhluk halus) bisa pula bubar manakala hutan-hutan dijarah oleh manusia. Akan tetapi jika Majapahit bisa rusak hanya karena tawon, tikus dan demit (makhluk halus), siapa yang bisa percaya? Mereka yang mempercayainya berarti manusia yang pendek nalarnya, sebab cerita yang sedemikian itu tidaklah masuk diakal dan tidaklah sesuai dengan nalar manusia. Semua cerita itu hanya sekedar simbolis belaka. Jika diceritakan apa adanya berarti  bisa  membuka rahasia kehancuran Majapahit itu  sendiri.  Tetapi, sedikit dari simbol-simbil itu akan aku jelaskan disini.

Tikus iku watake ikras-ikris, suwe-suwe yen diumbar banjur ngrêbda, têgêse: para ‘ulama dhek samana, nalika lagi  têkane nyuwun panguripan marang sang Prabu ing Majapahit, barêng wis diparingi, piwalêse ngrusak. Tawon iku nggawa madu kang rasane manis, gêgamane ana ing silit, dene panggonane ana ing gowok utawa tala, têgêse: maune têkane nganggo têmbung manis, wusana ngêntup saka ing buri, dene tala têgêse mêntala ngrusak Majapahit, sapa kang ngrungu padha gawok.
* Binatang yang bernama tikus itu berwatak suka memakan segala, jika dibiarkan saja lama-lama akan menjadi-jadi, maksudnya : para ulama pada jaman dahulu, pertama kali datang meminta perlindungan kepada sang Prabu Majapahit, akan tetapi manakala sudah diberi perlindungan, balasannya malah merusak. Sedangkan tawon adalah binatang yang membawa madu yang manis, senjatanya ada dipantat, kediamannya ada dilobang pohon atau tempat bercelah yang tinggi, maksudnya : pertama kali datang dengan ucapan yang manis, akan tetapi ujung-ujungnya menyengat dari belakang, kediaman tawon diberi nama tala, bisa diartikan ‘MEN-TALA (TEGA)’ merusak Majapahit, siapapun yang mendengar hal ini akan keheranan.

Dene dhêmit diwadhahi pêthi saka Palembang, barêng dibukak muni jumêglug, têgêse: Palembang iku mlembang, iya iku ganti agama, pêthi têgêse wadhah kang brukut kanggo madhahi barang kang samar, dhêmit têgêse samar, rêmit, rungsid, dhêmit iku uga tukang nêluh. Mungguh gênahe mangkene: bêdhahe nagara Majapahit sarana ditêluh kalayan primpên lan samar, nalika arêp pambêdhahe ora ana rêmbag apa-apa, samudanane mung sowan garêbêgan, dadi dikagetake, mula wong Majapahit ora sikêp gêgaman pêrang, wêruh-wêruh Adipati Têrung wis ambantu Adipati Dêmak.
* Sedangkan demit (makhluk halus) yang berada didalam peti yang dibawa dari Palembang, setelah peti dibuka menimbulkan bunyi menggelegar, maksudnya : Palembang itu berarti bisa diartikan ‘MLEMBANG (GOYAH)’, dimana orang-orangnya gampang berpindah agama. Peti sendiri berarti tempat yang tertutup untuk menutupi benda yang samar, demit (makhluk halus)-pun berarti samar, rahasia, tersembunyi, demit juga cenderung suka meneluh. Maksudnya adalah sebagai berikut : Kehancuran Majapahit akibat diteluh dengan rapi  dan tersembunyi, jelasnya saat hendak   melakukan penyerangan  tidak   ada   tersiar   berita   apapun,  berpura-pura  hendak   mengadakan perayaan gerebeg maulid, mengejutkan kedatangannya. Prajurid Majapahit tidak melakukan persiapan sama sekali, tahu-tahu Adipati Terung telah  membantu Adipati Demak.

Kuna-kunane ora ana praja gêdhe kaya Majapahit bêdhahe mung saka diêntup ing tawon sarta dikritiki ing tikus bae, apa dene bubare wong sapraja mung saka ditêluh ing dhêmit.
*  Tidak ada kerajaan besar semacam Majapahit yang kehancurannya hanya karena disengat oleh tawon serta diserang oleh tikus, apalagi bubarnya prajurid hanya karena diteluh oleh demit (makhluk halus) semata.

Bêdhahe Majapahit swarane jumêgur, kêprungu saka ing ngêndi-êndi nagara, yen bêdhahe saka binêdhah dening putra, iya iku Wali wolu utawa Sunan wolu kang padha dimêmule wong Jawa, sangane Adipati Dêmak, kabeh mau padha mbalela mbalik.
* Kehancuran Majapahit menimbulkan suara menggelegar, hingga terdengar sampai kemana-mana. Terdengar jikalau hancurnya dikarenakan dijebol oleh putra sang Prabu sendiri dengan dibantu oleh delapan Wali, semua berkhianat kepada sang Raja.

Banjure maneh pangandikane kiyai Kalamwadi: Kandhane guruku Rahaden Budi Sukardi, sadurunge Majapahit bêdhah, manuk kuntul iku  durung ana  kang nganggo kucir, barêng nagara wis ngalih marang Dêmak, kahanan ing dunya nuli malih, banjur ana manuk kuntul nganggo kucir.
* Dan lantas Kyai Kalamwadi menjelaskan : Menurut guruku Raden Budi Sukardi, sebelum Majapahit runtuh, burung bangau tidak ada yang berbulu kuncir dikepalanya. Manakala negara sudah berpindah ke Demak, keadaan berubah, muncul burung bangau dengan bulu kepala berkuncir.

Prabu Brawijaya sinêmonan ing gaib: kêbo kombang atine êntek dimangsa tuma kinjir, kêbo têgêse ratu sugih, kombang têgêse mênêng swarane kang mbrêngêngêng, iya iku Prabu Brawijaya panggalihe têlas nalika bêdhahe Majapahit, kajaba mung kendêl gêrêng-gêrêng bae, ora karsa nglawan pêrang, dene tuma kijir iku tumane celeng, tuma têgêse tuman, celeng iku iya aran andhapan, iya iku Raden Patah nalika têkane ana ing Majapahit sumungkêm marang ingkang rama Sang Prabu, ing wêktu iku banjur diparingi pangkat, têgêse oleh ati saka Sang Prabu, wusana banjur mukul pêrang ngrêbut nagara, ora ngetung bênêr utawa luput, nganti ngêntekake panggalihe Sang Prabu.
* Ini adalah sindiran dari Sang Maha Gaib bagi Prabu Brawijaya,  kebo kombang atine entek dimangsa tuma kinjir (kerbau kumbang hatinya habis dimakan kutu-kutu babi hutan). Kerbau melambangkan Raja yang kaya raya, kumbang melambangkan suaranya hanya bisa berdengung saja, suara Prabu Brawijaya menyaksikan kehancuran Majapahit dengan hati yang habis terkikis dan hanya bisa menggeram tak mampu berbuat apa-apa, tidak melakukan perlawanan. Sedangkan kutu babi hutan (tuma kinjir : kutu yang biasa menempel dibulu babi hutan : Damar Shashangka), TUMA (KUTU) artinya TUMAN (KETERLALUAN), CELENG (BABI HUTAN) artinya berada dibawah, menggambarkan manakala Raden Patah saat datang pertama kali ke Majapahit menghaturkan sembah bakti  kepada ayahandanya, lantas diberikan kedudukan, telah mendapatkan  hati dari   Sang   Prabu,  akan tetapi pada akhirnya mengobarkan peperangan merebut tahta, tidak menimbang salah dan benar, membuat habis hati Sang Prabu.

Dene kuntul nganggo kucir iku pasêmone Sultan Dêmak, ênggone nyêri-nyêri marang ingkang rama Sang Prabu, dumeh agamane Buda kawak kapir kupur, mulane Gusti Allah paring pasêmon, githok kuntul kinuciran, têgêse: tolehên githokmu, ibumu Putri Cina, ora kêna nyêri-nyêri marang wong seje bangsa, Sang Prabu Jimbun iku wiji têlu, purwane Jawa, iya iku Sang Prabu Brawijaya, mula Sang Prabu Jimbun gêdhe panggalihe melik jumênêng Nata, mulane melik ênggal sugih, amarga katarik saka ibune, dene ênggone kêndêl nanging tanpa duga iku saka wijine Sang Arya Damar, amarga Arya Damar iku ibune putri raksasa, sênêng yen ngokop gêtih, pambêkane siya, mula ana kuntul nganggo kucir iku wis karsaning Allah, ora mung Sunan Dêmak dhewe bae kang didhawuhi ngrumasani kaluputane, nanging sanadyan para Wali liyane uga didhawuhi ngrumasani, yen ora padha gêlêm ngrumasani kaluputane, dosane lair batin, mula jênênge Wali ditêgêsi Walikan: dibêciki malês ngalani.
* Sedangkan burung bangau yang berkuncir adalah sindiran bagi Sultan Demak yang telah menyia-nyiakan ayahanda Prabu sendiri, mentang-mentang beliau beragama Buda (Shiwa Buddha) totok kafir kufur, oleh karenanya Gusti Allah menyindir dengan munculnya  burung  bangau  yang  berkucir  bulu  kepalanya.  Sindiran  itu  bermaksud, lihatlah leher belakangmu sendiri, ibumu sendiri berasal dari China, tidak sepatutnya berlaku sia-sia kepada orang lain bangsa. Sang Prabu Jimbun itu memiliki benih dari tiga orang, yang pertama benih Jawa, tak lain benih dari Sang Prabu Brawijaya, oleh karenanya Sang Prabu Jimbun mempunyai kecenderungan ingin menjadi Raja yang berkuasa. Cenderung pada kekayaan karena mempunyai benih dari China, sedangkan cenderung berani tapi tanpa perasaan akibat mempunyai benih dari Sang Arya Damar, sebab Arya Damar ibunya adalah seorang raksasa (penganut ajaran Tantra Bhairawa : Damar   Shashangka),   suka   menghisap  darah, kelakuannya suka  menyakiti. Oleh karenanya muncul burung bangau berkuncir itu semua atas kehendak Allah. Bukan hanya Sultan Demak saja yang disindir agar menyadari kesalahannya, akan tetapi seluruh para Wali yang lain juga disindir agar menyadari kesalahannya. Jikalau tidak juga segera menyadari  kesalahan  yang  telah  dibuat,  akan  menangung  dosa  lahir  batin.  Oleh karenanya sebutan Wali bagi orang Jawa juga bisa diartikan WALIKAN (BERBALIK), diberi kebaikan balasannya malah membalas dengan kejahatan.

Dene anane bangsa Cina padha nênêka ana ing tanah Jawa iku dêdongengane mangkene: Jare, dhek jaman kuna, nalika santri Jawa durung akeh kawruhe, sawise padha mati, suksmane akeh kang katut angin banjur thukul ana ing tanah China, mula saiki banjur padha bali mulih marang tanah Jawa, dadi suksmane bangsa mau, iku mau- maune iya akeh kang suksma Jawa.
* Sedangkan adanya orang China datang ke Jawa itu dikarenakan, dahulu kala, saat para  orang-orang  bijak di Jawa belum begitu banyak  pengetahuannya, saat  mereka meninggal dunia, suksma mereka banyak yang terbawa angin dan lahir kembali di tanah China.  Oleh  karenanya  lantas  rindu  untuk  pulang kembali ke tanah Jawa. Dengan demikian, orang-orang China yang datang ke Jawa sesungguhnya dulu suksma mereka pernah hidup di Jawa.

Kiyai kalamwadi nutugake caritane: “Kandhane guruku Rahaden Budi Sukardi mangkene:   mungguh   kang   katarima,   muji   marang   Allah   iku,   iku   sindhenan Dharudhêmble. Têmbung dhar iku têgêse wudhar, ru iku têgêse ruwêt sulit lan rungsit, dene dhêmble têgêse dhêmbel dadi siji, yen wis sumurup têpunge sarat sari’at tarekat hakekat lan ma’rifat, iku mau wis muji tanpa ngucap, sarak iku sarate ngaurip, iya iku nampik milih iktiyar lan manggaota, sari’at iku saringane kawruh agal alus, tarekat iku kang nimbang lan nandhing bênêr lan luput, hakekat iku wujud, wujud karsaning Allah, kang ngobahake sarta ngosikake rasane budi, wêruh ora kasamaran ing sawiji-wiji. Yen kowe wis ngrêti marang têgêse Dharudhêmble, mêsthi wis marêm marang kawruhmu dhewe. Mangan woh kawruh lan budi, sêmbahe kaya wêsi kang dilabuh ana ing gêni ilang abange mung rupa siji, kang muji lan kang dipuji wis nunggal dadi sawiji, dhêmble wujud siji. Yen kowe wis bisangawruhi surasane kang tak-kandhakake iki, jênênge munajad. Saupama wong nulup manuk, yen ra wêruh prênahe manuke, masa kênaa, ênggone nulup mung ngawur. Yen kawruhe wong pintêr ora angel yen disawang, mêtune saka ing utêk”.
* Kyai Kalamwadi meneruskan penuturannya : “Adapun menurut guruku Rahaden Budi Sukardi  adalah  seperti ini  :  Ibadah  yang  bisa   diterima  oleh   Allah  harus bersandarkan Dharudhemble. Kata DHAR maksudnya WUDHAR (TERURAI), RU maksudnya RUWET lan RUNGSIT (KUSUT dan MISTERIUS). Sedangkan DHEMBLE maksudnya DHEMBEL  DADI   SIJI   (MENGUMPUL   JADI   SATU). Jikalau   sudah menyadari kesatuan hukum, syari’at, thariqah, haqiqat dan ma’rifat, disanalah pepujian tanpa ucapan berlaku. Sarak (Syar’i : Hukum/Aturan) adalah syarat untuk hidup dimasyarakat, disana terletak aturan untuk tidak melakukan, apa yang harus dilakukan, bagaimana berusaha yang benar dan bagaimana memperoleh penghidupan yang benar. Syari’at itu lebih meningkat lagi, sebuah aturan untuk diri sendiri dan orang lain yang sudah menyentuh peningkatan kesadaran (saringane kawruh agal alus : alat penyaring segala hal yang bersifat kasar [badani] dan halus [rohani] ), Thariqat adalah sarana untuk menimbang hal  yang  benar  dan  salah  serta  sudah betul-betul dijalankan dalam pola perilaku sehari-hari, Haqiqat adalah keadaan manakala kita sudah menyadari wujud ini semua  adalah  atas  kehendak  Allah.  Segalanya  yang  menggerakkan Kesadaran  hanya Allah. Tingkatan Haqiqat adalah tingkatan seseorang yang sudah menyadari dan tidak khilaf bahwa semua ini hanya wujud Allah. Jikalau dirimu sudah memahami makna DHARUDHEMBLE, pasti  akan  puas  dengan  kesadaran  yang  bakal  kamu  dapatkan. Sudah memakan buah pengetahuan dan buah kesadaran sekaligus. Sembahmu bagaikan besi  yang  dibakar  didalam bara  api,  setelah  membara  akan  hancur  dengan  api  dan menyatu. Yang Di sembah dan yang menyembah sudah manunggal dan menyatu, DHEMBLE (KUMPUL) menjadi satu. Jikalau dirimu sudah bisa memahami makna apa yang aku ucapkan, pasti segera kamu akan ber-munajad. Bagaikan orang yang mengincar burung dengan sumpit, jika tak tahu letaknya burung ada dimana, jelas tidak akan kena sasaran. Saat melepaskan sumpitan hanya ngawur belaka. Pengetahuan manusia yang cerdas tidak sulit dikenali, semua itu keluar dari otak. “(Maksudnya, pengetahuan rasional tidak sulit dipelajari, karena itu hasil oleh pikir. Tapi pengetahuan rohani, susah untuk dikenali, hanya bisa dijalani. : Damar Shashangka)

Darmagandhul matur, nyuwun ditêrangake bab  ênggone Nabi Adam lan  Babu Kawa padha kêsiku  dening Pangeran, sabab saka  ênggone padha dhahar wohe kayu Kawruh kang ditandur ana satêngahing taman Pirdus. Ana maneh kitab kang nêrangake, kang didhahar Nabi Adam lan Babu Kawa iku woh Kuldi, kang ditandur ana ing swarga. Mula nyuwun têrange, yen ing kitab Jawa caritane kapriye, kang nyêbutake kok mung kitab ‘Arab lan kitabe wong Srani.
* Darmagandhul berkata, mohon untuk dijelaskan tentang hal Nabi Adam dan Ibu Hawa yang telah dikutuk oleh Tuhan disebabkan karena memakan buah pohon Pengetahuan yang ditanam ditengah taman Firdaus. Ada juga kitab yang menerangkan, yang dimakan Nabi Adam dan Ibu Hawa adalah buah Khuldi, yang ditanam di Surga. Oleh karenanya mohon dijelaskan, jikalau menurut orang Jawa bagaimana, mengapa yang mencatat hanya Kitab dari ‘Arab (Al-Qur’an) dan Kitab orang Srani (Orang Srani : Nashrani).

Kiyai Kalamwadi banjur nêrangake, yen kitabe wong Jawa ora nyêbutake bab mangkono iku, dene Sajarah Jawa iya ana kang nyêbutake turun Adam, iya kitab Manik Maya.
* Kyai Kalamwadi lantas menjelaskan. Didalam kitab Jawa tidak diceritakan hal yang sedemikian itu. Kitab sejarah Jawa yang menghubungkan manusia Jawa keturunan Adam, hanya Kitab Manik Maya saja.

Kiyai Kalamwadi banjur ngandhakake: “Sawise buku-buku pathokan agama Buda diobongi,  amarga  mundhak  ngrêribêdi  agama  Rasul,  sanadyan  buku  kang  padha disimpêni   dening   para   wadya,  iya   dipundhut  banjur  diobongi,  nalika   sabêdhahe Majapahit, sapa kang durung gêlêm nganggo agama Islam banjur dijarah rajah, mula wong-wong ing kono padha wêdi marang wisesaning Ratu. Dene wong-wong kang wis padha gêlêm salin agama Rasul, banjur padha diganjar pangkat utawa bumi sarta ora padha nyangga pajêg, mulane wong-wong ing Majapahit banjur padha ngrasuk agama Islam, amarga padha melik ganjaran. Ing wêktu iku Sunan Kalijaga, kagungan panggalih, caritane lêluhure supaya aja nganti pêdhot, banjur iyasa wayang, kanggo gantine kitab- kitab kuna kang wis padha diobongi. Ratu Mataram uga mangun carita sajarahe para lêluhur Jawa, buku-buku sakarine, kang isih padha disimpên uga padha dipundhut kabeh, nanging wis padha amoh, Sang Nata ing Mataram andangu para wadya, nanging wis padha ora mênangi, wiwit Kraton Gilingwêsi nganti tumêka Mataram wis ora kasumurupan  caritane,  buku-buku  asli  saka  ing  Dêmak  lan  Pajang  padha  dipriksa, nanging tinêmu tulisan ‘Arab, kitab Pêkih lan Taju-salatina apa dene Surya-Alam kang kanggo pikukuh, mula Sang Prabu ing Mataram kewran panggalihe ênggone kagungan karsa iyasa babad carita tanah Jawa. Sang Prabu banjur dhawuh marang para pujangga, andikakake padha gawe layang Babad Tanah Jawa, ananging sarehne kang gawe Babad mau  ora  ngêmungake  wong  siji  bae,  mula  ora  bisa  padha  gaweyane,  kang  diênggo pathokan layang Lokapala, mungguh caritane kaya kang kasêbut ing ngisor iki”.
* Kyai Kalamwadi lantas melanjutkan : “Setelah kitab-kitab agama Buda banyak yang dibakar dikarenakan takut menjadi penghalang perkembangan agama Rasul (Islam). Bahkan kitab-kitab yang disimpan oleh beberapa orang secara sembunyi-sembunyi, juga dipaksa untuk diambil dan dibakar. Hal itu terjadi setelah runtuhnya Majapahit. Siapa yang tidak mau memeluk agama Islam boleh dijarah harta bendanya, oleh karenanya banyak manusia Jawa yang ketakutan atas kebijakan Raja yang demikian ini. Sedangkan mereka yang mau memeluk Islam, kebanyakan diberi hadiah pangkat atau tanah bahkan ada juga yang dibebaskan dari pajak. Oleh karenanya masyarakat Majapahit banyak yang memeluk agama Islam, selaik takut juga karena tergiur iming-iming hadiah. Pada saat itu Sunan Kalijaga berinisiatif, kearifan leluhur agar jangan sampai terputus, lantas menciptakan kreasi wayang kulit, sebagai media pengganti catatan dalam kitab-kitab kuno yang sudah banyak dibakar. Pada saat jaman Mataram, banyak Raja-Raja-nya yang membuat cerita sejarah leluhur Jawa. Kitab-kitab yang selamat tersimpan, lantas dikumpulkan, walau sudah banyak yang rusak disana-sini. Seluruh masyarakat Mataram diperintahkan oleh Raja-Raja Mataram agar mengumpulkan kitab-kitab kuno yang mereka simpan. Namun ternyata banyak sejarah yang telah terputus dan tidak diketahui lagi. Semenjak jaman Kerajaan Gilingwesi hingga Mataram, banyak sudah yang tidak bisa diketahui lagi ceritanya. Buku-buku yang berasal dari Demak dan Pajang juga dikumpulkan. Tapi ternyata hanya didapati kitab-kitab bertuliskan huruf Arab , kitab Fiqh dan Taju Salatin. Semua terhenti pada cerita Surya Alam (Sultan Demak pertama). Raja Mataram mendapatkan kekecewaan karena keinginannya untuk menyusun sejarah leluhur Jawa menemui kesulitan mendapatkan sumber rujukan. Oleh karenanya, Raja Mataram lantas menitahkan para pujangga mengarang naskah Babad Tanah Jawa. Dikarenakan cerita yang diketahui hanya sebatas akhir Majapahit dan juga dikarenakan banyak para pujangga yang diperintahkan membuat, maka muncullah berbagai versi. (yang kebanyakan hanya berkisar seputar keruntuhan  Majapahit hingga   jaman Mataram). Sedangkan kisah sebelum Majapahit diambil dari kisah Lokapala (Jadi dihubungkan  dengan  cerita   Mahabharata  langsung).  Dan  hasilnya  adalah  sebagai berikut.”

Wayahe Nabi Adam iya iku putrane Nabi Sis, arane Sayid Anwar. Sayid Anwar didukani ingkang rama lan ingkang eyang, amarga wani- wani mangan wohe wit kayu Budi sêngkêrane Pangeran kang tinandur ana ing swarga. Ciptane Sayid Anwar supaya kuwasane bisa ngiribi kaya dene kuwasane Pangeran, ora narima yen mung mangan woh Kawruh lan woh Kuldi bae, nanging wohe kayu Budi kang disuwun. Sayid Anwar miwiti yasa sarengat dhewe, ora karsa ngagêm agamane ingkang rama lan ingkang eyang, dadi murtat sarta nampik agamane lêluhure, mangkono uga karsa ngakoni yen turune Adam sarta Sis, pangraose Sayid Anwar iku dadi saka dadine piyambak, mung waranane bae saka Adam lan Sis, dadine saka budi hawaning Pangeran. Ênggone Kagungan pamanggih mangkono mau diantêpi bangêt, jalaran mangkene: asal suwung mulih marang sêpi, bali marang asale maneh. Sarehne Sayid Anwar banjur lunga nuruti karêping atine, lakune mangetan nganti tumêka ing tanah Dewani, ana ing kono banjur kêtêmu karo ratuning jin arane  Prabu  Nuradi,  Sayid  Anwar  ditakoni  iya  banjur ngandharake lêlakone  kabeh, wusanane Sayid Anwar diêpek mantu sarta dipasrahi kaprabon, ngratoni para jin, jêjuluk Prabu Nurcahya, wiwit jumênênge Prabu Nurcahya, jênênge nagara banjur diêlih dadi aran nagara Jawa. Misuwure, kang jumênêng Nata, Jawa jawi ngrêti kawruh agal alus. Sawise iku Sang Prabu banjur nganggit sastra mung salikur aksara, saucaping wong Jawa bisa kaucap, dijênêngake Sastra Endra Prawata. Têmbung Jawa, ditêgêsi: nguja hawa, karsane Sang Prabu: bisaa rowa, saturun-turune bisaa jumênêng Nata mêngkoni tanah Jawa. Sang Prabu putrane siji pêparab Sang Hyang Nurrasa, uga dhaup karo putri jin putrane mung siji iya iku Sang Hyang Wênang. Sang Hyang Wênang uga dhaup karo putri jin, dene putrane uga mung siji kakung pêparab Sang Hyang Tunggal, krama oleh putri jin. Sang Hyang Tunggal pêputra Sang Hyang Guru, kabeh mau turune Sang Hyang Nurcahya,  kang  padha  didhahar  woh  wit  kayu  Budi.  Sang  Hyang  Guru  kagungan pangraos  yen  kuwasane  padha  karo  Gusti  Allah,  mula  banjur  iyasa  kadhaton  ana pucaking Mahameru, sarta ngakoni yen purwaning dumadi mêtune asal saka budi hawa nêpsu. Aran Dewa ngaku misesani mujudake sipat roh, agamane Buda budi, mangeran digdayane sarta ngaku Gusti Allah. Sêdya kang mangkono mau iya diideni dening Kang Maha Kuwasa, sarta kalilan nimbangi jasane Kang Maha Kuwasa. Dewa iku wêrdine ana loro têgêse: budi hawa, sarta: wadi dawa, mulane agamane Buda. Sêbutan Dewi: têgêse: dening wadining wadon iku bisa ngêtokake êndhas bocah.
* Cucu Nabi Adam , yaitu putra Nabi Syits (Seth), bernama Sayyid Anwar. Sayyid Anwar mendapat marah dari ayah dan kakeknya dikarenakan telah berani memakan buah pohon Budi (Kesadaran) yang tertanam di Surga. Keinginan Sayyid Anwar agar dirinya memiliki kuasa mirip dengan kuasa Tuhan. Bukan hanya terima memakan buah pohon Pengetahuan dan buah Khuldi semata, namun buah dari pohon Budi (Kesadaran) juga dimakannya. Sayyid Anwar lantas membuat Syari’at (aturan agama) sendiri, tidak mau memakai aturan yang dibuat oleh ayahnya maupun kakeknya. Oleh karenanya dia murtad dan menolak memakai agama leluhurnya. Serta tidak mau mengakui sebagai keturunan dari Nabi Adam dan Nabi Syits (Seth). Menurutnya, dirinya berwujud dengan sendirinya, hanya jasadnya saja yang berasal dari Adam dan Syits. Dirinya berasal dari Budi Hawa (Kesadaran dan Kehendak) Tuhan langsung. Pendapat yang demikian itu sangat dipegang teguh oleh Sayyid Anwar, alasan dia : Yang berasal dari kosong, kelak akan kembali kepada kekosongan tersebut. Oleh karenanya Sayyid Anwar lantas pergi dari kediamannya menuju ke timur, ke tanah Dewani. Disana lantas bertemu dengan Raja Jin Prabu Nur Adi. Sayyid Anwar ditanya asal usulnya dan dia lantas menceritakan semuanya. Pada akhirnya Sayyid Anwar diambil menantu dan diberikan warisan tahta kerajaan, menjadi Raja Jin dengan gelar Prabu Nur Cahya. Nama Dewani lantas diubah menjadi Jawa. Sudah terkenal diseluruh tempat, Raja Jawa memahami segala ilmu yang kasar hingga yang halus. Lantas Sang Prabu (Nur Cahya) membuat sastra yang hanya berjumlah Dua Puluh satu huruf, seluruh ucapan orang Jawa bisa diwakili oleh aksara ini. Aksara ini lantas diberi nama Satra Endra Prawata. Kata Jawa lantas diartikan dari kata ngu-JA  ha-WA  (Menuruti  Kehendak).  Keinginan  Sang  Prabu  agar  dirinya  hingga seluruh keturunannya bisa menduduki tahta. Sang Prabu mempunyai satu orang putra bernama Sang Hyang Nur Rasa. Juga menikahi seorang putri Jin. Memiliki satu orang putra bernama Sang Hyang Wenang.  Sang Hyang Wenang juga menikahi seorang putri Jin, juga memiliki satu orang putra bernama Sang Hyang Tunggal. Sang Hyang Tunggal juga menikahi seorang putri Jin. Memiliki putra Sang Hyang Guru. Sang Hyang Guru merasa  memiliki  kuasa  seperti  Gusti  Allah  lantas  membuat  kerajaan  diatas  puncak Gunung Mahameru serta  mengajarkan bahwa alas-usul kehidupan keluar dari BUDI HAWA NAFSU (KESADARAN dan KEHENDAK). Mengambil gelar sebagai Dewa dan beragama Buda Budi, menyembah kesaktiannya sendiri dan mengaku sebagai Gusti Allah. Kehendak yang demikian itu diijinkan oleh Yang Maha Kuasa, serta diijinkan untuk mengimbangi kuasa dari Yang Maha Kuasa sendiri. Dewa bisa dimaknai dua arti pertama bu-DI ha-WA (Kesadaran dan Kehendak) serta wa-DI da-WA (Rahasia Memanjang) dan menamai agamanya agama Buda. Sedangkan Dewi maksudnya : DE-ning W-ad-I-ning wadon iku bisa ngêtokake êndhas bocah. (Melalui tempat rahasia seorang wanita bisa mengeluarkan kepala manusia).

Darmagandhul didhawuhi nimbang mungguh kang bênêr kang êndi, mangan woh wit kayu Kawruh, apa who wit kayu Budi, apa woh wit Kuldi?
* Darmagandhul lantas diperintahkan untuk menimbang mana yang benar dan mana yang salah, memakan buah pohon Pengetahuan, atau memakan buah pohon Budi (Kesadaran) atau memakan buah pohon Khuldi?

Saka panimbange Darmagandhul, kabeh iku iya bênêr, sênêngan salah siji êndi kang disênêngi, diantêpi salah siji aja nganti luput. Yen kang dipangan woh wit kayu Budi, agamane Buda budi, panyêbute marang Dewa; manawa mangan woh wit kawruh, pênyêbute marang Kangjêng Nabi ‘Isa, agamane Srani, yen sênêng mangan woh wit kayu Kuldi, agamane Islam, sambate marang nabi panutan; iya iku Gusti Kangjêng Nabi Rasul; dene yen dhêmên Godhong Kawruh Godhong Budi, panêmbahe marang Pikkong, sarta manut sarake Sisingbing lan Sicim; salah sijine aja nganti luput. Yen bisa woh-wohan warna têlu iku mau iya dipangan kabeh, yen wong ora mangan salah sijine woh mau, mêsthine banjur dadi wong bodho, uripe kaya watu ora duwe kêkarêpan lan ora mangrêti marang ala bêcik. Dene mungguh bêcike wong urip iku mung kudu manut marang apa alame bae, dadi ora aran siya-siya marang uripe, yen Kalifah dhahar woh Budi, iya melu mangan woh Budi, yen Kalifah dhahar woh kawruh, iya melu mangan woh kawruh, yen kalifah dhahar woh Kuldi, iya melu mangan woh Kuldi. Dene prakara bênêr utawa lupute, ugi Kalifah kang bakal tanggung. Sarehne diênut wong akeh, dadi Panutan kudu kang bênêr, amarga wong dadi Panutan iku saupama têtuwuhan minangka wite. Yen wong ora gêlêm manut marang kang bênêre kudu diênut, iku kaya dene iwak kang mêtu saka ing banyu. Saupama woh ora gêlêm nempel wit, mêsthi dadi glundhungan kang tanpa dunung. Awit saka iku, mulane wong iku kudu ngelingi marang agamane kang nurunake, amarga sanadyan  saupama  ana  salahe,  Gusti  Allah  mêsthi  paring  pangapura. Darmagandhul matur nyuwun têrange agama Rasul lan liya-liyane, mungguh kang dadi bedane apa?
* Menurut   Darmagandhul  semua   itu   benar,   mana   yang   disenangi   harus   di mantapkan dalam hati. Jika yang dimakan buah pohon Budi, maka menyebut Tuhan dengan nama Dewa. Jika yang dimakan buah pohon Pengetahuan, menyebut nama Kangjeng Nabi Isa, agamanya Srani (Nashrani). Jika yang dimakan buah pohon Khuldi, agamanya Islam. Memuji Nabi panutan, yaitu Kangjeng Nabi Rasul. Manakala menyukai daun Pengetahuan dan daun Budi, menyembah Pik-Kong, menuruti aturan agama Sisingbing dan Sicim. Semuanya sudah benar. Namun jika bisa, tiga macam buah tadi dimakan  semua.  Jika  manusia  tidak  memakan  ketiga-tiganya  akan  menjadi  manusia bodoh. Hidupnya bagai batu, tidak memiliki tujuan serta tidak bisa membedakan baik dan buruk. Akan tetapi menurutku pribadi, manusia itu menuruti kondisi alam saja, jika Khalifah (Penguasa) memakan buah Budi, ikuti saja memakan buah Budi. Jika Khalifah (Penguasa) memakan buah Pengetahuan, ikuti saja memakan buah Pengetahuan. Jika Khalifah (Penguasa) memakan buah Khuldi, ikuti saja memakan buah Khuldi. Masalah benar atau salah, Khalifah juga yang bakal mempertangung jawabkannya. Sebab seorang Khalifah itu menjadi panutan banyak orang. Jika diibaratkan sebagai pohon, Khalifah seumpama batangnya. Jikalau ada bagian pohon yang tidak sesuai dengan batangnya, ibarat ikan yang keluar dari dalam air. Jikalau buah tidak mau menempel pada pohon, akan terhampar tanpa tempat bersandar. Oleh karenanya, sebaiknya manusia mengikuti agama yang sudah diwariskan kepadanya. Seumpama salah, Gusti Allah pasti akan memberikan pengampunan-Nya. Darmagandhul lantas meminta kejelasan perbedaan antara agama Rasul dengan agama lainnya.

Kiyai Kalamwadi banjur nêrangake beda-bedane, yen saka dhawuhe kang Maha Kuwasa, manusa didhawuhi muja marang agamane. Nanging banjur akeh kang kliru muja marang barang kang katon, kaya ta kêris, tumbak, utawa liya-liyane barang. Kang kaya  mangkono  mau  ngrusakake  agama,  amarga  banjur  mangeran  marang  wujud, satêmah lali marang Pangerane, amarga maro tingal marang barang rêrupan. Wong urip iku kudu duwe gondhelan agama, amarga yen ora duwe agama mêsthi duwe dosa, mung bae dosane mau ana kang sathithik lan ana kang akeh. Dene kang bisa nyirnakake (nyudakake) dosa iku, mung banyu suci, iya iku tekad suci lair batin. Kang diarani banyu tekad suci iku kang êning, iya iku minangka aduse manusa, bisa ngrêsiki lair batine. Yen wong luwih, ora ngarêp-arêp munggah swarga, kang digoleki bisaa nikmat mulya punjula saka sapadhane, aja nganti nêmu sangsara, bisaa duwe jênêng kang bêcik, sinêbut kang utama, bisaa nikmat badan lan atine, mulya kaya maune, kaya nalika isih ana ing alam samar, ora duwe susah lan prihatin. Lawang swarga iku prêlu dirêsiki, dirêngga ing tekad kang utama, supaya aja ngrêribêdi ana ing donyane, bisaa slamêt lair batine. Kang diarani lawang swarga lan lawang nêraka iku, pancadan kang tumuju marang kabêgjan utawa kacilakan. Yen bêcik narik raharja, yen ala ngundhuh cilaka, mula pangucap kang ala, mêsthi mlêbu yomani. Yen bêcik, bisa tampa ganjaran.
* Kyai  Kalamwadi  lantas  menerangkan  perbedaannya,  menurut  petunjuk  Yang Maha Kuasa, manusia diwajibkan untuk memuja agama. Akan tetapi lantas banyak yang telah  keliru  memuja  kepada  benda  yang  terlihat.  Seperti  halnya  keris,  tombak  dan berbagai macam barang pusaka, lantas melupakan Tuhan, disebabkan telah mendua dengan  men-Tuhan-kan  benda.   Manusia  hidup   harus   mempunyai  agama sebagai pegangan, sebab jika tidak memiliki agama dipastikan banyak melakukan kesalahan tak sengaja, baik kesalahan yang besar atau sedikit. Yang bisa membuat sirnanya kesalahan- kesalahan tadi, hanyalah air suci, yaitu tekad lahir batin (dan itu yang diajarkan agama). Yang  dimaksudkan  dengan  air  suci  tekad  maksudnya  milikilah  pikiran  yang  ening (hening), itulah cara mandi manusia yang sesungguhnya, mampu membersihkan lahir dan batinnya.  Manusia  utama  dalam  beragama  tidak  mengharap-harapkan  memperoleh surga, yang dicari hanyalah keutamaan suci melebihi manusia lainnya, jangan sampai menemukan penderitaan, mempunyai nama yang baik, mempunyai sesebutan utama, mendapatkan ketentraman lahir batin, mulia seperti dulu-dulunya saat masih berada di alam samar, tidak terkena kesedihan dan keprihatinan. Bersihkan-lah pintu surgamu, berilah hiasan dengan tekad utama, supaya tidak menimbulkan masalah, bisa selamat lahir dan batin. Yang aku maksudkan dengan pintu surga dan pintu neraka, adalah sarana menuju kebahagiaan atau penderitaan. Jika baik adanya akan menarik keuntungan, jika buruk keadaannya akan menuai celaka. Pintu surga dan pintu neraka tak lain adalah ucapanmu. Jika buruk mengundang celaka, masuk pada penderitaan. Jika baik, akan mendapatkan pahala.

Darmagandhul matur maneh, nyuwun têrange, manusa ing dunya wujude mung lanang lan wadon, dadine kok banjur warna-warna, ana Jawa, ‘Arab, Walanda lan Cina. Dene  sastrane  kok  uga  beda-beda.  Iku  maune  kêpriye,  dalah  têgêse  sarta  cacahing aksarane kok uga beda-beda. Geneya kok ora nganggo aksara warna siji bae?
* Darmagandhul bertanya lagi. Manusia didunia hanya berwujud lelaki dan perempuan, akan tetapi mengapa jadinya bermacam-macam bentuk, ada Jawa, Arab, Belanda dan China. Mengapa pula agamanya berbeda. Mengapa tidak diberikan satu ajaran saja?

Kyai Kalamwadi banjur nêrangake, yen kabeh-kabeh mau wis dadi karsane Kang Maha Kuwasa. Mula aksarane digawe beda-beda, supaya para kawulane padha mangan woh wit kayu Budi lan woh wit kayu Kawruh, amarga manusa diparingi wahyu kaelingan, bisa mêthik woh Kawruh lan woh Budi, pamêthike sapira sagaduke. Gusti Allah uga iyasa sastra, nanging sastrane nglimputi ing jêro, lan manut wujud, iya iku kang diarani sastra urip, manusa ora bisa anggayuh, sanadyan para Auliya sarta para Nabi ênggone nggayuh iya mung sagaduke. Woh wit Kawruh lan woh wit Budi ditandhani nganggo sipat wujud, dicorek ana ing dluwang, nganggo mangsi supaya wong bisa wêruh, mula jênênge dalwang, têgêse mêtu wangune, mangsi têgêse mangsit, dadi yen dalwang ditrapi mangsi, mêsthi banjur mêdal wangune, mangsit mangan kawruh, mula jênêng kalam, amarga kawruhe anggawa alam.
* Kyai Kalamwadi lantas menjelaskan. Semua adalah kehendak Yang Maha Kuasa. Oleh karena ajaran dibuat berbeda-beda, dimaksudkan agar seluruh manusia bisa terpicu menemukan buah pohon Kesadaran dan buah pohon Pengetahuan. Dengan sarana kecerdasan yang diberikan, sampai dimana mampu memetik buah Pengentahuan dan buah Kesadaran. Ketahuilah, Gusti Allah telah menciptakan sastra yang gaib, disebut sastra Hidup. Manusia jarang yang bisa memahaminya, walaupun para Auliya maupun para  Nabi  tetap  saja memahami  sebatas  yang  mereka  bisa.  Segala  buah  pohon Pengetahuan dan buah pohon Kesadaran diwujudkan dalam tulisan, diguratkan diatas DALWANG (kertas) dengan MANGSI (tinta) agar bisa terlihat wujudnya. Tempat mengguratkan tinta itu disebut DALWANG, karena disana sebagai sarana me-DAL WANG-ngune (Keluar  wewujudannya), MANGSIT (Memicu)  manusia agar  memakan buah pohon Pengetahuan (mendapat Pemahaman/Pengertian sebelum mendapatkan buah pohon Budi atau Kesadaran : Damar Shashangka). Alat tulisnya dinamakan KALAM, sebab buah pengetahuan yang tergurat disana bagaikan ucapan alam.

Sastra warna-warna paringe kang Maha-Kuwasa, iku wajib dipangan, supaya sugih pangrêten lan kaelingan, mung wong kang ora ngrêti sastra paringe Gusti Allah, mêsthi ora mangêrti marang wangsit.
* Segala macam sastra/ajaran pemberian Yang Maha Kuasa, wajib dimakan (dipelajari), agar kaya pengertian dan kaya pemahaman, hanya manusia yang  tidak memahami sastra/ajaran pemberian  Gusti  Allah  tidak  akan  memahami WANGSIT (Pengetahuan Rahasia).

Auliya Gong Cu kumênthus niru sastra tulisan paringe Gusti allah, nanging panggawene ora bisa, sastrane unine kurang, dadi pelon, para Auliya panggawene sastra dipathoki cacahe, mung aksara Cina kang akeh bangêt cacahe, nanging unine pelo, amarga Auliya kang nganggit kêsusu mangan woh Kawruh, ing mangka iya kudu mangan woh wit kayu Budi. Auliya mau lali yen tinitah dadi manusa. Ewadene mêksa nganggo kuwasane Kang Maha Kuwasa, anggayuh kang dudu wajibe, kêsusu tampa panglulu nganggit sastra kang nganti tanpa etungan cacahe, jênênge sastra godhong. Godhonge wit Budi lan wit Kawruh,  dipêthik  saka  sathithik,  ditata  dikumpulake, banjur  dianggit  kanggo  sastra, mulane aksarane nganti ewon. Auliya Cina kêsiku, amarga arêp gawe sastra urip kaya yasane Gusti Allah. Auliya Jawa ênggone mangan woh wit kayu Budi nganti warêg, mula ênggone nganggit aksara iya dipathoki cacahe. Auliya Arab ênggone mangan woh wit kayu Kuldi akeh bangêt. Dene ênggone nganggit aksara iya dipathoki cacahe. Nanging yen sastra yasane Gusti Allah, dadine saka sabda, wujude dadi dhewe, mulane unine iya cêtha, sastrane ora ana kang padha.
* (Aulia) yang terhormat Gong Cu (Kong Hu Cu) terlalu terburu-buru meniru sastra/ajaran gaib pemberian Gusti Alah, sehingga saat berusaha mewujudkannya dalam bentuk aksara tidak bisa sempurna dan banyak pengucapan yang cedal . Para Auliya yang lain diseluruh dunia dengan sabar mencoba meniru sehingga mampu menciptakan aksara dengan batasan pasti. Hanya aksara China yang terlampau banyak jumlahnya, pengucapanya juga cedal, sebab Auliya disana yang membuat aksara tersebut terlalu terburu-buru memakan buah Pengetahuan dan  lupa memakan buah Kesadaran, lupa jikalau dirinya dititahkan sebagai manusia. Memaksakan diri memakai kuasa Yang Maha Kuasa, meraih sesuatu yang belum saatnya, terburu-buru membuat aksara hingga jumlahnya tak bisa dihitung. Aku menyebut aksara seperti itu adalah sastra Godhong (Daun). Yaitu Daun dari pohon Kesadaran dan daun pohon Pengetahuan, diambil sedikit- sedikit, ditata dan dikumpulkan, diwujudkan dalam aksara dan ternyata jumlahnya ribuan. Auliya China hendak meniru semua sastra Hidup buatan Gusti Allah. Auliya Jawa sebelum mencipta aksara sudah mencapai tahap Kesadaran, oleh karenanya saat hendak mewujudkan ajaran/sastra Hidup milik Gusti Allah disertai pula dengan kesabaran, sehingga  mampu  menciptakan  aksara  yang  jumlahnya  bisa  dibatasi.  Auliya  Arab memakan buah pohon Kuldi, membuat aksara demi untuk mewujudkan sastra/ajaran Hidup Gusti Allah juga bisa dibatasi. Tapi sesungguhnya sastra/ajaran Hidup buatan Gusti Allah, berasal dari Sabda (AUM ~ Logos : Damar Shashangka), berwujud sendiri, berbunyi jelas dan bentuknya berbeda-beda serta tak terhitung.

Darmagandhul banjur didhawuhi nimbang, mungguh anggitane para Auliya kabeh mau kang mratandhani asor luhuring budine kang êndi?
* Darmagandhul lantas disuruh menimbang, dari semua ajaran buatan para Auliya tadi yang bisa menunjukkan tingkatan tinggi rendahnya Kesadaran aksara yang mana?

Saka panimbange Darmagandhul, kabeh mau iya bênêr, nanging anggêr mêtu saka budi. Dene kang gawe aksara mung sathithik, nanging wis bisa nyukupi, iku mratandhani yen luwih pintêr tinimbang karo liya-liyane.
*  Menurut pertimbangan Darmagandhul, semua ajaran bisa dianggap benar, jikalau semua keluar dari Kesadaran. Sedangkan aksara yang berjumlah lebih sedikit sebagai sarana mewujudkan ajaran tersebut dalam bahasa manusia, menurut Darmagandhul itu hanya karena kepintaran/kemahiran sang pencipta aksara tersebut (tidak ada hubungannya dengan Kesadaran sama sekali. : Damar Shashangka).

Kiyai Kalamwadi ngandika: “Yen manusa arêp wêruh sastrane Gusti Allah, tulisan mau ora kêna ditonton nganggo mripat lair – kudu ditonton nganggo mripat batin. Yen mangkono iya bisa katon, Gusti Allah iku mung sawiji, nanging Dzate nyarambahi sakabehing wujud. Yen ndêlêng kudu nganggo ati kang bêning, ora kêna kacampuran pikiran kang warna-warna, sarta kudu kang mêlêng ênggone mawas, supaya ora bisa kliru karo kanyatane”.
* Kyai  Kalamwadi  berkata  :  “Jika  manusia  hendak  melihat  sastra/ajaran  Gusti Allah, aksaranya tidak bisa dilihat dengan mata lahir, hanya bisa dilihat dengan mata Kesadaran. (Ajaran Hidup atau ajaran Tuhan itu adalah Rta/Dharma/Kebenaran/Hukum Alam ini. Itulah sastra/ajaran Tuhan yang sesungguhnya : Damar Shashangka). Gusti Allah Tunggal ada-Nya, akan tetapi Dzat-Nya meliputi seluruh perwujudan. Untuk bisa melihat harus dengan Kesadaran yang jernih, tidak boleh tercampuri kehendak yang aneh-aneh. Harus teliti dan sabar, supaya menyadari kenyataan Dia yang sebenarnya.

Kiyai  Kalamwadi  lênggah  diadhêp  garwane  aran  Endhang  Prêjiwati. Darmagandhul sarta para cantrik iya padha marak. Kiyai Kalamwadi paring piwulang marang garwane, dadi nêtêpi jênênge priya kudu mulang muruk marang rabine. Dene kang diwulangake, bab kawruh kasunyatan sarta kawruh kang kanggo yen wis tumêka ing pati, ing wong sêsomahan iku. Kang wadon diupamakake omah, sanadyan kahanane wis sarwa bêcik. Nanging sabên dinane isih kudu dipiyara lan didandani. Saka pangandikane Kiayi Kalamwadi, wong iku yen dipitakoni, satêmêne ragane wis bisa mangsuli, sabab ing kono wis ana pangandikane Gusti Allah paring piwulang, nanging ora mêtu ing lesan, mung paring sasmita kang wis ditulis ana saranduning badan sakojur.
* Kyai Kalamwadi duduk dihadap istrinya yang bernama Endhang Prejiwati. Darmagandhul serta para cantrik (murid) yang lain menghadap. Saat itu Kyai Kalamwadi tengah memberikan wejangan kepada istrinya. Demikianlah kewajiban seorang suami, harus memberikan pengajaran yang baik bagi istrinya. Yang diwejangkan adalah pengetahuan Kesejatian dan pengetahuan yang diperlukan jika sudah datang saatnya kematian. Seorang istri diibaratkan seperti halnya rumah. Walau kondisinya sudah baik, akan tetapi setiap hari harus tetap dibersihkan, dipelihara dan diperbagus. Kyai Kalamwadi lantas menuturkan, bahwasanya didalam raga manusia ini banyak firman Tuhan yang memberikan pengetahuan. Tetapi hanya sebatas berupa tanda-tanda yang tertulis disekujur badan.

Pangandikane kiyai Kalamwadi: “Sarehne aku iku wong cubluk, dadi ora bisa aweh piwulang kang endah, aku mung arêp pitakon marang ragamu, amarga ragamu iku wis bisa sumaur dhewe”.
* Kyai Kalamwadi berkata : “Dikarenakan diriku ini orang bodoh, oleh karenanya aku tidak bisa memberikan wejangan yang terangkai dengan kata-kata indah. Aku hendak bertanya kepada jasadmu, dan dari jasadmu akan banyak ditemukan jawaban.”

Banjure pangandika kiyai Kalamwadi kaya ing ngisor iki. Tanganmu kiwa iku wis anggawa têgês dhewe, lan wis dadi piwulang kang bêcik lan nyata, kang anuduhake yen ragamu iku wujude kiwa, mung hawa kang katon. Têmbung ki: iku têgêse iki, wa: têgêse wêwadhah, ragamu iku di’ibaratake prau, prau dadi ‘ibarate wong wadon, wong têgêse ngêlowong, wadon têgêse mung dadi wadhah, dene isine mung têlung prakara, iya iku: “kar-ri-cis”. Yen prau wis isi têlung prakara iku, wong wadon wis kêcukup butuhe, dadi ora goreh atine. Dene têgêse kar-ri-cis iku mangkene.
* Lantas beginilah ucapan Kyai Kalamwadi. Tangan kirimu itu memiliki arti sendiri, bisa dibuat contoh nyata kebaikan, menunjukkan bahwa ragamu itu dipenuhi wujud hawa (Keinginan) belaka. Kata ‘KI’ maksudnya ‘i-KI’ (Ini) ‘WA’ maksudnya ‘we-WA-dhah’ (Tempat). Jasadmu itu ibarat perahu dan perahu ibarat dari seorang wanita. WONG maksudnya  ‘ngelo-WONG’  (Memiliki  ruang),  WADON  (Wanita)  maksudnya  hanya sebagai WADHAH (Tempat). Isinya hanya tiga perkara, yaitu KAR-RI-CIS. Maksud dari KAR-RI-CIS adalah sebagai berikut :

1.  Kar, têgêse dakar, iya iku yen wong lanang wis bisa nêtêpi lanange, mêsthi wong wadon atine marêm, wusanane dadi nêmu slamêt ênggone jêjêdhowan.
* KAR  artinya  dza-KAR (Penis).  Maksudnya jikalau  lelaki  bisa  memenuhi kelelakiannya (memenuhi kebutuhan biologis istrinya), sang wanita pasti merasa puas, sehingga akan langgeng dalam perjodohan suami istri.

2.  Ri, têgêse pari, iya iku kang minangka pangane wong wadon, yen wong lanang wis bisa nyukupi pangane, mêsthi wong wadon bisa têntrêm ora goreh.
* RI artinya pa-RI (Padi). Maksudnya makanan. Jikalau sang suami bisa mencukupi kebutuhan makanan sang istri, pastilah sang istri tenteram hatinya.

3.  Cis, têgêse picis, utawa dhuwit, ya iku yen wong lanang wis bisa aweh dhuwit kang nyukupi, mêsthi wong wadon bisa têntrêm.
* CIS maksudnya pi-CIS atau uang, jikalau sang suami mampu memberikan uang yang cukup kepada sang istri, pastilah sang istri akan tenteram.

Kosok baline yen wong lanang ora bisa aweh momotan têlung prakara mau, wong wadon bisa goreh atine. Tangan têngên têgêse etungên panggawemu, sabên dina sudiya, sanggup dadi kongkonan, wong wadon wis dadi wajibe ngrewangi kang lanang anggone golek sandhang pangan.
* Jika sebaliknya, jikalau sang suami tidak mampu memenuhi ketiga-tiganya, sang istri bisa resah hatinya. Sedangkan tangan TENGEN (Kanan) maksudnya ‘etung-NGEN’ (Telitilah) tingkah lakumu. Setiap hari harus bersedia melayani suami bahkan sang wanita wajib pula membantu sang suami mencari sandang dan pangan.

Bau têgêse kanthi, gênahe wong wadon iku dadi kanthine wong lanang, tumrap nindakake samubarang kang prêlu.
* Bahu  atau  KANTHI  (Damping),  maksudnya  seorang  istri  adalah  pendamping suami untuk melakukan segala pekerjaan yang perlu.

Sikut têgêse singkurên sakehing panggawe kang luput. Ugêl-ugêl têgêse sanadyan tukar padu, nanging yen isih padha trêsnane iya ora bisa pêdhot. Epek-epek têgêse ngêpek- ngêpek jênênge kang lanang, awit wong wadon iku yen wis laki, jênênge banjur melu jênênge kang lanang. Iya iku kang diarani warangka manjing curiga, warangkane wanita, curigane jênênge wong lanang.
* SIKUT (Siku) maksudnya SINGKUREN (Belakangilah) segala perbuatan salah. UGEL-UGEL  (Pergelangan)  melambangkan,  walau  terjadi  pertengkaran,  seyogyanya tidak akan terpisahkan selamanya (Pergelangan adalah tempat sambungan antara dua tulang yang terpisah. Suami dan istri walau memiliki keinginan yang berbeda, tetaplah menjadi satu ibarat pergelangan tangan tersebut).
EPEK-EPEK  (Telapak  tangan),  maksudnya  nge-PEK  (Meminta)  nama  suami. Sebab wanita jika sudah bersuami, namanya lantas dipanggil dengan nama suaminya. Inilah perlambang dari Warangka (Sarung Keris) masuk kedalam Curiga (Keris). Warangka adalah sang wanita, Keris-nya adalah nama dari suaminya.

Rajah (ing epek-epek) têgêse wong wadon iku panganggêpe marang guru-lakine dikaya dene panganggêpe marang raja.
* RAJAH ditelapak tangan, memberikan petunjuk agar seorang istri menganggap suaminya adalah Raja-nya.

Driji têgêse drêjêg utawa pagêr, iya iku idêrana jiwamu nganggo pagêr kautaman, wanita iku kudu andarbeni ambêk kang utama, dene driji kabeh mau ana têgêse dhewe- dhewe.
* DRIJI (Jemari) maksudnya adalah DREJEG atau pagar. Kelilingilah jiwamu dengan pagar keutamaan, seorang wanita harus memiliki watak utama. Setiap jemari memiliki arti sendiri-sendiri.

Jêmpol têgêse êmpol, yen wanita dikarsakake dening priyane, iku kang gampang gêtas rênyah kaya dene êmpoling klapa.
* JEMPOL artinya EMPOL (Bagian renyah didalam batang pohon kelapa yang bisa dimakan),  maksudnya  seorang  istri  manakala  diingini  oleh  seorang  suami,  haruslah mudah dan renyah bagaikan renyahnya empol kelapa.

Driji panuduh têgêse wanita nglakonana apa sapituduhe kang priya.
* DRIJI PANUDUH (Jari telunjuk) maksudnya seorang wanita harus menjalani apa saja sa-PITUDUH-e (Segala yang ditunjukkan) oleh sang suami.

Driji panunggul, têgêse wanita wajib ngunggulake marang priyane, supaya nyupangati bêcik.
* DRIJI  PANUNGGUL (Jari  tengah),  maksudnya  agar  seorang  wanita  bisa  ng- UNGGUL-ake (Mengunggulkan) suaminya agar mendapat keberkahan.

Driji manis, têgêse wanita kudu duwe pasêmon utawa polatan kang manis, wicarane kudu kang manis lan prasaja.
* DRIJI MANIS (Jari manis) maksudnya seorang wanita harus memiliki wajah dan tingkah laku yang MANIS, berbicara yang MANIS dan sewajarnya.

Jênthik, têgêse wong wadon iku panguwasane mung sapara limane wong lanang, mula kudu sêtya tuhu marang priyane.
* JENTHIK (Jari kelingking) maksudnya sebagai seorang istri, seorang wanita kuasanya dalam rumah tangga hanya seperlima dari kuasa suami, oleh karenanya harus setia dan menurut kepada suaminya.

Kuku têgêse ênggone rumêksa marang wadi, paribasane aja nganti kêndho tapihe. Mungguh pikikuhe wong jêjodhowan iku, wanita kudu  sêtya  marang lakine  sarta nglakoni patang prakara, iya iku: pawon, paturon, pangrêksa, apa dene kudu nyingkiri padudon.
* KUKU maksudnya harus KUKUH (Kuat dan rapat) menjaga bagian rahasianya, jangan sampai gampang kendor tapih (kemben)-nya. (Gampang tergoda lelaki lain).
Pegangan hidup (PIKUKUH) berumah tangga, bagi wanita harus setia dan penurut kepada suaminya serta harus menjalani empat perkara, yaitu : PAWON (DAPUR) PATURON  (RANJANG),  PANGREKSA  (MENJAGA  DIRI)  serta  menghindari PADUDON (PERTENGKARAN).

Wong jêjodhowan yen wis nêtêpi kaya piwulang iki, mêsthi bisa slamêt sarta akeh têntrême.
* Hidup berumah tangga manakala bisa menetapi aturan ini, dapat dipastikan akan selamat dan tenteram.

Kiyai Kalamwadi banjur paring pangandika maneh, dene kang dipangandikakake bab pikukuhe wong jêjodhowan. Saka pangandikane kiyai Kalamwadi, wong jêjodhowan iku pikukuhe kudu duwe ati eling, aja nganti tumindak kang ora bênêr. Mungguh pikukuhe wong  laki-rabi  iku,  dudu  dunya  lan  dudu  rupa,  pikukuhe  mung  ati  eling.  Wong jêjodhowan, yen gampang luwih gampang, nanging yen angel, angele ngluwihi. Wong jêjodhowan itu luput pisan kêna pisan, yen wis luput, ora kêna tinambak ing rajabrana lan rupa. Wanita kudu tansah eling yen winêngku ing priya, yen nganti ora eling, lupute banjur ngambra-ambra, amargi yen wanita nganti cidra, iku ugi ngilangake Pangerane wong jêjodhowan, dene kang diarani cidra iku ora mung jina bae, nanging samubarang kang ora prasaja iya diarani cidra, mula wanita kudu prasaja lair batine, amarga yen ora mangkono bakal nandhang dosa rong prakara, kang sapisan dosa marang kang lanang, kapindhone dosa marang Gusti Allah, kang mangkono iku mêsthi ora bisa nêmu lêlakon kang kapenak. Mula ati, kudu tansah eling, amarga tumindaking badan mung manut karêping ati, awit ati iku dadi ratuning badan. Wong jêjodhowan di’ibaratake prau kang gêdhe, lakuning prau manut satang lan kêmudhine, sanadyan satange bênêr, yen kêmudhine salah, prau ora bêcik lakune. Wong lanang iku lakuning satang, dene kang wadon ngêmudheni, sanadyan bêcik ênggone ngêmudheni, nanging yen kang nyatang ora bênêr, lakune prau iya ora bisa jêjêg, manawa lelorone padha benere bakal tentrem sarta bisa têkan kang disêdya, amarga kang padha nglakokake padha karêpe, dadi têgêse, wong jêjodhowan, kudu padha karêpe, mula kudu rukun, rukun iku gawe karaharjan sarta mahanani katêntrêman, ora ngêmungake wong jêjodhowan kang rukun bae, kang oleh katêntrêmaning ati, sanadyan tangga têparone iya melu têntrêm, mula wong rukun iku bêcik bangêt.
* Kyai Kalamwadi memberikan petunjuk lagi tentang ketetapan berumah tangga. Menurut Kyai Kalamwadi, hidup berumah tangga harus berketetapan pada hati yang ingat, jangan sampai berbuat yang tidak baik. Bukan harta benda dan wajah sebagai pegangannya, tapi hati yang senantiasa ingat. Jika gampang sangat-sangat gampang, jika sulit, sangat-sangat sulit menjalaninya. Jika gagal gagal sekalian, jika dapat harus dapat sekalian (tidak boleh setengah-setengah maksudnya), jikalau sampai salah jalan tidak bisa diberikan ganti rugi dengan harta dan perwajahan tampan/cantik (jika sudah melakukan kesalahan, tak pandang punya harta banyak atau wajah bagus, tetap akan mendapatkan malu).  Seorang  istri  harus  senantiasa  ingat  jika  dirinya  dimiliki  oleh  seorang  suami. Jikalau tidak mengingat akan hal ini, akan seenaknya dalam bersikap, sebab jika sampai ingkar, bisa menghilangkan keberkahan hidup berumah tangga. Yang dimaksud dengan ingkar bukan hanya ber-zina dengan lelaki lain saja, akan tetapi segala hal perbuatan yang berakibat tidak baik, juga bisa disebut ingkar, oleh karenanya seorang istri harus apa adanya (jujur) lahir dan batin, sebab jika tidak, pasti akan mendapatkan dua maca dosa, pertama berdosa kepada suami dan kedua berdosa kepada Gusti Allah, dapat dipastikan tidak akan mendapatkan kehidupan yang nyaman dikemudian harinya. Oleh karena itu  hati harus senantiasa ingat, sebab perbuatan badan menuruti keinginan hati, sebab hati adalah raja bagi badan. Hidup berumah tangga bisa diibaratkan sebuah perahu besar, jalannya perahu terletak pada layar dan kemudi, walaupun layar sudah benar manakala kemudi salah menjalankan, perahu-pun tidak akan bisa berjalan baik. Suami ibarat pemegang layar sedangkan sang istri ibarat pemegang kemudi. Walaupun sudah benar menjalankan kemudi, namun jika layar tidak benar, maka jalannya perahu juga tidak bisa tegak. Jikalau keduanya sudah benar, maka akan menuai ketentraman dan akan sampai apa yang diinginkan, sebab kedua-dua orang menjalankan tugasnya dengan baik. Singkatnya, hidup berumah tangga kedua pasang suami istri harus sama tujuannya, oleh karenanya harus rukun, kerukunan akan membuahkan kebahagiaan. Bukan hanya yang tengah menjalankan hidup berumah tangga saja yang akan bahagia, jika bisa belajar hidup rukun, tetangga kiri dan kanan-pun juga ikut bahagia.

Kowe tak-pituturi, mungguh dalane kamulyan iku ana patang prakara:
* Aku katakan padamu, jalan memperoleh kemuliaan hidup itu ada empat perkara :

1.     Mulya saka jênêng.
* Mulia karena nama.

2.     Mulya saka bandha.
* Mulia karena harta.

3.     Mulya saka sugih ‘ilmu.
* Mulia karena banyak ilmu.

4.     Mulya saka kawignyan.
* Mulia karena banyak keahlian.

Kang diarani mulya saka jênêng, iku wong kang utama, bisa oleh kabêgjan kang gêdhe, nanging kabêgjane mau ora mung kanggo awake dhewe, kapenake uga kanggo wong akeh liyane. Dene kang mulya saka ing bandha, lan mulya saka ênggone sugih ‘ilmu, lan mulya saka kapintêran, iku ana ngêndi bae, iya akeh rêgane.
* Yang dimaksudkan dengan mulia karena nama, itu manusia utama, bisa mendapatkankeuntungan besar, dan keuntungan tersebut bisa dirasakan oleh orang lain pula. Sedangkan mulia karena harta, mulia karena banyak ilmu dan mulia banyak keahlian, dimanapun tempatnya akan dihargai orang.

Mungguh dalane kasangsaran uga ana patang prakara:
* Jalan menuju kesengsaraan juga ada empat perkara :

1.     Rusaking ati, manusa iku yen pikire rusak, ragane mêsthi iya melu rusak.
* Rusaknya hati (moral) manusia itu jikalau moralnya rusak, raganya juga ikut menemui kerusakan.

2.     Rusaking raga, iya iku wong lara.
* Rusaknya raga, yaitu manusia berpenyakitan.

3.     Rusaking jênêng, iya iku wong mlarat.
* Rusaknya nama, yaitu manusia miskin.

4.      Rusaking budi, iya iku wong bodho, cupêt budine, wong bodho lumrahe gampang nêpsune.
* Rusaknya Budi (Kesadaran), itulah manusia bodoh. Manusia bodoh sempit pikirannya dan kebanyakan pemarah.

Kang diarani tampa kanugrahing Gusti Allah, iya iku wong kang sêgêr kawarasan sarta kacukupan, apa dene têntrêm atine.
* Manusia yang mendapatkan anugerah dari Gusti Allah adalah manusia yang sehat, cukup rejeki dan tentram hatinya.

Wong urip kang kêpengin bisaa dadi wong utama, duweya jênêng kang bêcik, kanggo têtuladhan marang wong kang padha ditinggal ing têmbene”.
* Manusia hidup yang ingin menjadi manusia utama, maka milikilah nama baik agar bisa dijadikan contoh oleh mereka yang ditinggalkan kemudian.”

Ki Darmagandhul matur lan nyuwun ditêrangake bab anane wong ing jaman kuna karo wong ing jaman saiki, iku satêmêne pintêr kang êndi, amarga wong akeh panêmune warna-warna tumrape bab iku.
* Ki  Darmagandhul lantas  memohon agar  diterangkan perbandingan kecerdasan orang dulu dengan sekarang, mana diantara kedua generasi yang pintar, banyak orang memiliki pendapat yang bermacam-macam tentang hal itu.

Pangandikane kiyai Kalamwadi: “Wong kuna lan wong saiki, iku satêmêne iya padha pintêre, mung bae tumrape wong ing jaman kuna, akeh kang durung bisa mujudake kapintêrane, mula katone banjur kaya dene ora pintêr. Ana dene wong ing jaman saiki ênggone katon luwih pintêr iku amarga bisa mujudake kapintêrane. Wong ing jaman kuna kapintêrane iya wis akeh, dene kang mujudake iya iku wong ing jaman saiki. Saupama ora ana kapintêrane wong ing jaman kuna, mêsthi bae tumrape wong ing jaman saiki ora ana kang kanggo têtuladhan, amarga kahanan saiki iya akeh kang nganggo kupiya kahanan ing jaman kuna. Wong ing jaman saiki ngowahi kahanan kang wis ana, êndi kang kurang bêcik banjur dibêcikake. Wong ing jaman saiki ora ana kang bisa nganggit sastra, yen manusa iku rumasa pintêr, iku têgêse ora rumasa yen kawula, mangka uripe manusa mung sadarma nglakoni, mung sadarma nganggo raga, dene mobah mosik, wis ana kang murba. Yen kowe arêp wêruh wong kang pintêr têmênan, dununge ana wong wadon kang nutu sabên dina, tampahe diiseni gabah banjur diubêngake sadhela, gabah kang ana kabur kabeh, sawise, banjur dadi beda-beda, awujud bêras mênir sarta gabah, nuli mung kari ngupuki bae, sabanjure dipilah-pilah. Têgêse: bêras yen arêp diolah kudu dirêsiki dhisik, miturut kaya karêpe kang arêp olah-olah. Yen kowe bisa mangreh marang manusa, kaya dene wong wadon kang nutu mau, ênggone nyilah-nyilahake bêras aneng tampah, kowe pancen wong linuwih, nanging kang mangkono mau dudu kawadjibanmu, awit iku dadi kawajibane para Raja, kang misesa marang kawulane. Dene kowe, mung wajib mangrêti tataning praja supaya uripmu aja kongsi dikul dening sapadhaning manusa, uripmu dadi bisa slamêt, kowe bakal dadi têtuwa, kêna kanggo pitakonan tumraping para mudha bab pratikêle wong ngawula ing praja. Mula wêlingku marang kowe, kowe aja pisan- pisan ngaku  pintêr,  amarga  kang  mangkono  mau  dudu  wajibing  manusa,  yen  ngrumasani pintêr, mundhak kêsiku marang Kang Maha Kuwasa, kaelokane Gusti Allah, ora kêna ginayuh ing manusa, ngrumasanana yen wong urip iku mung sadarma, ana wong pintêr isih kalah pintêr karo wong pintêr liyane, utawa uga ana wong pintêr bisa kasoran karo wong kompra, bodho pintêring manusa iku saka karsane Kang Maha Kuwasa, manusa anduweni apa, bisane apa, mung digadhuhi sadhela dening Kang Maha Kuwasa, yen wis dipundhut, kabeh mau bisa ilang sanalika, saka kalangkungane Gusti Allah, yen kabeh mau kapundhut banjur diparingake marang wong kompra, wong kompra banjur duwe kaluwihan kang ngungkuli kaluwihane wong pintêr. Mula wêlingku marang kowe, ngupayaa kawruh kang nyata, iya iku kawruh kang gandheng karo kamuksan”.
* Kyai  Kalamwadi menjawab :  “Orang dulu dengan orang  sekarang sama-sama cerdasnya. Hanya saja orang jaman dulu kurang bisa mewujudkan kepintaran mereka, sehingga terlihat seolah bodoh. Sedangkan orang jaman sekarang, telah mampu mewujudkan kepintaran mereka sehingga terlihatlah mereka pintar. Kepintaran orang sekarang merupakan limpahan dari kepintaran orang dimasa lalu. Jika orang dulu tidak ada yang pintar, tentunya tidak ada yang bisa dibuat suri tauladan oleh orang jaman sekarang. Orang sekarang masih banyak mencontoh kebijakan masa lalu. Orang yang hidup sekarang juga memberikan sentuhan perubahan, apa yang kurang baik dijadikan lebih baik lagi. Orang jaman sekarang, tidak terbiasa mengemas kebijakan mereka dalam wujud sastra/simbolik. Tapi sesungguhnya, manusia tidaklah layak merasa pintar, karena dia hanya sekedar hamba. Hanya sekedar menjalani. Hanya sekedar memakai jasad fisik. Gerak manusia sesungguhnya sudah ada yang melakukannya. Namun jikalau kamu ingin tahu bagaimanakah manusia yang benar-benar pintar, hal itu disimbolkan pada sosok wanita yang tiap hari memilah padi (nutu). Tampah (wadhah terbuat dari anyaman rotan) diisi beras hasil ditumbuk. Lantas diputar sejenak. Kulit padi akan beterbangan semua. Sehingga  terpisahlah  mana  beras  dan  mana  kulitnya.  Lantas  tinggal  diambil  untuk dipilah-pilah kembali. Singkatnya, beras sebelum diolah untuk dimasak menurut selera harus dibersihkan dulu. Begitulah kesadaran manusia hidup, harus mencontoh wanita tengah memilah padi diatas tampah. Jika kamu bisa berlaku demikian, kamu manusia unggul. Akan tetapi sesungguhnya, tanggung jawab yang sedemikian itu ada pada seorang Raja, yang menguasai seluruh hamba-hambanya. Sedangkan dirimu harus mentaati peraturan negara agar hidupmu tidak diasingkan sesama dan selamat. Dirimu akan menjadi contoh bagi mereka  yang  ingin  setia  pada negara. Oleh  karenanya pesanku, jangan sekali-kali dirimu mengaku pintar, itu bukan kewajiban manusia. Jika merasa pintar akan mendapat murka dari Yang Maha Kuasa. Kuasa Gusti  Allah  tidak bisa digapai oleh manusia. Sadarilah manusia hidup itu hanya sekedar menjalani semata. Jika ada orang pintar, pasti akan ada yang lebih pintar lagi. Bahkan ada manusia pintar kalah dengan orang bodoh. Bodoh maupun pintarnya manusia itu atas kehendak Yang Maha Kuasa. Apapun yang dimiliki manusia, apapun kebisaan manusia, semua hanya diberi pinjaman oleh Yang Maha Kuasa. Jika  sudah diambil, semua bakal musna seketika. Karena kuasa Gusti Allah, bisa saja hal yang telah diambil tersebut di berikan kepada manusia bodoh, sehingga manusia bodoh bisa mengalahkan manusia pintar. Oleh karenanya pesanku lagi, carilah pengetahuan nyata, yaitu pengetahuan yang behubungan dengan moksha.”

Ki Darmagandhul banjur matur maneh, nyuwun têrange bab tilase kraton Kêdhiri, iya iku kratone Sang Prabu Jayabaya. Kiyai Kalamwadi ngandika: “Sang Prabu Jayabaya ora  jumênêng  ana  ing  Kêdhiri,  dene  kratone  ana  ing  Daha,  kaprênah  sawetane  kali Brantas. Dene yen Kêdhiri prênahe ana sakuloning kali Brantas lan sawetaning gunung Wilis, ana ing desa Klotok, ing kono iku ana bata putih, iya iku patilasane Sri Pujaningrat. Dene yen patilasane Sri Jayabaya ika ana ing daha, saikine jênênge desa Mênang, patilasane kadhaton wis ora katon, amarga kurugan ing lêmah lahar saka gunung Kêlut, patilasan-patilasan mau wis ilang kabeh, pasanggrahan Wanacatur lan taman Bagendhawati uga wis sirna, dene pasanggrahan Sabda, kadhatone Ratu Pagêdhongan uga wis sirna. Kang isih mung rêca yasane Sri Jayabaya, iya iku candhi Prudhung, Têgalwangi, prênahe ing sa-lor-wetane desa Mênang, lan rêca buta wadon, iya iku rêca kang diputung tangane dening Sunan Benang nalika lêlana mênyang Kêdhiri, rêca mau lungguhe madhêp mangulon, ana maneh rêca jaran awak siji êndhase loro, panggonane ana ing desa Bogêm, wêwêngkon dhistrik Sukarêja, mula Sri Jayabaya yasa rêca, mangkene caritane, (kaya kang kapratelakake ing ngisor ini)”.
* Ki Darmagandhul lantas bertanya lagi, memohon agar dijelaskan tentang petilasan keraton  Kediri,  yaitu  keraton  Prabu  Jayabaya. Kyai  Kalamwadi menjawab, “Sang Prabu Jayabaya tidak berdiam di Kediri (sekarang), namun berdiam di Daha, terletak disebelah timur sungai Brantas. Sedangkan kota Kediri terletak di barat sungai Brantas dan disebelah timur gunung Wilis. Di Desa Klotok, disana terdapat batu bata putih, itulah tempat petilasan Sang Pujaningrat. Sedangkan keraton beliau terletak di Daha, sekarang disebut dengan nama Desa Menang. Peninggalan keraton sudah tidak didapati lagi karena terurug oleh pasir akibat muntahan lahar gunung Kelud. Semua bekas istana dan semua petilasan tersebut sudah hilang. Pesangggrahan Wanacatur dan Taman Bagendhawati juga sudah sirna.  Begitu juga Pasanggrahan Sabda kadhaton milik Ratu Pagêdhongan juga sudah sirna. Yang tertinggal hanya arca buatan Prabu Jayabaya yang ada di candi Prudhung, Tegalwangi yang terletak disebelah timur laut dari Menang, serta arca Raksasa perempuan yang diputus tangannya oleh Sunan Benang saat masuk ke wilayah Kedhiri. Arca tadi duduk menghadap ke barat. Ada lagi arca kuda berkepala dua, terletak didesa Bogem, wilayah distrik Sukareja (Sukorejo). Awal mula Sri Jayaboyo membangun Arca, Begini ceritanya, (seperti yang diceritakan dibawah ini).

Ing Lodhaya ana buta wadon ngunggah-unggahi Sang Prabu Jayabaya, nanging durung nganti katur ing ngarsa Prabu, buta wadon wis dirampog dening wadya cilik-cilik, buta  wadon  banjur  ambruk,  nanging  durung  mati,  barêng  ditakoni,  lagi  waleh  yen sumêdya ngunggah-unggahi Sang Prabu. Sang Prabu banjur mriksani putri buta mau, barêng didangu iya matur kang dadi sêdyane. Sang Prabu banjur paring pangandika mangkene: “Buta! andadekna sumurupmu, karsaning Dewa Kang Linuwih, aku iku dudu jodhomu, kowe dak-tuturi, besuk sapungkurku, kulon kene bakal ana Ratu, nagarane ing Prambanan, iku kang pinasthi dadi jodhomu, nanging kowe aja wujud mangkono, wujuda manusa, aran Rara Jonggrang”.
* Di daerah Lodhaya (Lodaya) ada seorang Raksasa wanita yang hendak ngunggah- unggahi (melamar) Sang Prabu Jayabaya. Akan tetapi belum sempat bertemu dengan Sang Prabu, Raksasa wanita tadi dikeroyok oleh para prajurid. Sang Raksasa jatuh terkapar, tapi belum meninggal dunia, begitu ditanya, dia menjawab bahwa hendak melamar Sang Prabu Jayabaya. Sang Prabu lantas menanyakan hal itu kepada Sang Raksasa,  Sang  Prabu  mendapatkan jawaban  serupa.  Sang  Prabu  lantas  berkata  : Wahai Raksasa! Sepeninggalku kelak, disebelah barat dari daerah ini akan ada seorang Raja, letak istananya ada di Prambanan. Dialah nanti yang bakal jadi jodohmu. Akan tetapi  janganlah kamu  berwujud seperti itu, berwujudlah (ber-inkarnasi-lah menjadi) manusia, bergantilah nama Rara Jonggrang.”

Sawise dipangandikani mangkono, putri  buta  banjur mati.  Sang Prabu  banjur paring pangandika marang para wadya, supaya desa ing ngêndi papan matine putri buta mau dijênêngake desa Gumuruh. Ora antara suwe Sri Jayabaya banjur jasa rêca ana ing desa Bogêm. Rêca mau wujud jaran lagaran awak siji êndhase loro, kiwa têngên dilareni. Patihe Sang Prabu kang aran Buta Locaya sarta Senapatine kang aran Tunggulwulung padha matur marang sang Prabu, kang surasane nyuwun mitêrang kang dadi karsa-Nata, ênggone Sang Prabu yasa rêca mangkono mau, apa mungguh kang dadi karsane. Sang Prabu banjur paring pangandika, yen ênggone yasa rêca kang mangkono itu prêlu kanggo pasêmon ing  besuk, sapa  kang wêruh  marang wujude rêca  iku  mêsthi banjur padha mangrêti kang dadi tekade wong wadon ing jaman besuk, yen wis jaman Nusa Srênggi. Bogêm têgêse wadhah bangsa rêtna-rêtna kang adi, têgêse wanita iku bangsa wadhah kang winadi. Laren  kang ngubêngi jaran têgêse iya sêngkêran. Dene jaran sêngkêran iya iku ngibaratake wong wadon kang disêngkêr. Sirah loro iku dadi pasêmone wong wadon ing jaman besuk, kang akeh padha mangro tingal, sanadyan ora kurang ing panjagane, iya bisa cidra, lagaran, iku têgêse tunggangan kang tanpa piranti. Ing jaman besuk, kang kêlumrah wong arêp laki-rabi, ora nganggo idine wong tuwane, margane saka lagaran dhisik, yen wis mathuk pikire, iya sida diêpek rabi, nanging yen ora cocog, iya ora sida laki-rabi.
* Setelah diberitahu akan hal itu, sang Raksasa kemudian meninggal dunia. Sang Prabu lantas memerintahkan kepada para abdi dalem, agar supaya tempat dimana meninggalnya putri Raksasa tadi diberi nama Desa Gumuruh. Tidak begitu lama kemudian Sang Prabu Jayabaya lantas memerintahkan membuat arca didesa Bogem. Arca tadi berwujud kuda utuh dengan dua kepala. Kiri kanannya diberikan batas. Patih sang Prabu yang bernama Buta  Locaya  serta  Senapati  yang  bernama  Tunggulwulung bersamaan  menghaturkan pertanyaan apa yang menjadi alasan Sang Prabu menyuruh membuat arca yang sedemikian itu. Sang Prabhu lantas menjawab, latar belakang beliau membuat arca sedemikian itu hanya untuk perlambang kejadian yang akan terjadi nanti, siapa saja yang melihat perwujudan arca tadi akan paham kelakuan wanita jaman nanti, jika sudah tiba masa jaman Nusa Srenggi. Bogem artinya tempat perhiasan indah, arti simboliknya bahwa wanita itu tempat menyimpan barang-barang rahasia. Laren (Batasan) yang mengelilingi arca kuda maksudnya juga larangan. Kuda yang dijaga berarti ibarat wanita yang dilindungi. Berkepala dua adalah perlambang jika wanita Jawa kelak kebanyakan tidak setia, walaupun tidak kurang-kurang dalam menjaganya, tetap saja bisa ingkar janji, Lagaran maksudnya adalah tempat tunggangan yang tanpa piranti apapun. Pada jaman nanti kebanyakan manusia yang hendak menikah tidak lagi meminta restu kedua orang tua, sebab sudah melakukan ‘lagaran’ dahulu, jika cocok ya jadi untuk menikah, tapi jika tidak cocok, maka urunglah menikah.

Sang Prabu ênggone yasa candhi, prêlu kanggo nyêdhiyani yen ana wadyabala kang mati banjur diobong ana ing kono, supaya bisa sirna mulih marang alam sêpi. Yen pinuju ngobong mayit, Sang Prabu uga karsa rawuh ngurmati.
* Sang Prabhu juga membangun candi, sebagai tempat bagi masyarakat yang meninggal dan jenasahnya dibakar disana, agar bisa kembali sempurna pulang ke alam sunyi. Kerap kali, saat upacara pembakaran mayat berlangsung, Sang Prabu berkenan hadir untuk memberikan penghormatannya.

Kang mangkono iku wis dadi adate para raja ing jaman kuna. Mula kang dadi panyuwunku marang Dewa, muga Sang Prabu karsa yasa candhi kanggo pangobongan mayit, kaya adate Raja ing jaman kuna, amarga aku iki anak dhalang, aja suwe-suwe kaya mêmêdi, duwe rupa tanpa nyawa, bisaa mulih marang asale.
* Itulah adat kebiasaan para Raja dijaman dulu. Oleh karenanya aku memohon kepada Dewa (Tuhan), semoga Sang Prabu (Raja sekarang) juga bersedia membangun candi untuk membakar mayat, sebagaimana adat para Raja jaman dulu, sebab diriku ini putra dhalang, jangan sampai lama-lama menjadi roh penasaran, jangan lama-lama jasadku berwujud  utuh  tanpa  nyawa,  aku  berharap  agar  secepatnya bisa  kembali  ke asalnya. (Disini jelas, guru  Darmagandhul, penulis buku ini  seorang beragama Syiwa Buddha/Buda : Damar Shashangka).

Samuksane Sang Prabu Jayabaya, Patih Buta Locaya sarta Senapati Tunggulwulung, apa dene putrane Sang Prabu kang kêkasih Ni Mas Ratu Pagêdhongan, kabeh banjur padha andherek muksa.
* Setelah Sang Prabhu Jayabaya moksha, diikuti kemudian oleh Patih Buta Locaya dan Senapati Tunggulwulung, begitu juga putri Sang Prabhu Ni Mas Pagedhongan, semua ikut moksha. (Sang Prabhu Jayabaya benar-benar moksha, artinya menyatu kembali dengan Brahman, sedangkan ketiga tokoh yang lain hanya sekedar berpindah alam : Damar Shashangka)

Buta Locaya banjur dadi ratuning dhêdhêmit ing Kêdhiri. Tunggulwulung ana ing gunung Kêlut, dene Ni Mas Ratu Pagêdhongan banjur dadi ratuning dhêdhêmit ana ing sagara kidul, asmane ratu Anginangin.
* Buta Locaya lantas menjadi Raja Makhluk Halus di Kediri. Tunggulwulung menjadi Raja Makhluk halus di Gunung Kelud sedangkan Ni Mas Ratu Pagedhongan lantas menjadi Raja Makhluk halus di Laut Selatan, bergelar Ratu Anginangin.

Ana kêkasihe Sang Prabu Jayabaya, jênênge Kramatruna, nalika Sri Jayabaya durung muksa, Kramatruna didhawuhi ana ing sêndhang Kalasan. Sawise têlung atus taun, putrane Ratu ing Prambanan, kêkasih Lêmbumardadu iya Sang Pujaningrat, jumênêng Nata ana ing Kêdhiri, kadhatone ana sakuloning bangawan, kêdhi têgêse wong wadon kang ora anggarap sari, dene dhiri iku têgêse anggêp, kang paring jênêng iku Rêtna Dewi Kilisuci, dicocogake karo adate Sang Rêtna piyambak, amarga Sang Rêtna Dewi Kilisuci iku wadat, sarta ora anggarap sari. Dewi Kilisuci nyawabi nagarane, aja akeh gêtihe wong kang mêtu. Mula Kêdhiri iku diarani nagara wadon, yen nglurug pêrang akeh mênange, nanging yen dilurugi apês. Kang kêlumrah pambêkane wanita ing Kêdhiri iku gêdhe atine, amarga kasawaban pambêkane Sang Rêtna Dewi Kilisuci. Dene Rêtna Dewi Kilisuci iku sadhereke sêpuh Nata ing Jênggala. Sang Rêtna mau tapa ana ing guwa Selamangleng, sukune gunung Wilis.
* Ada   pula   orang   yang   disayangi   oleh   Sang   Prabu   Jayabhaya,   bernama Kramatruna. Kala Sang Prabu belom moksha, Kramatruna diperintahkan tinggal di danau Kalasan. Setelah tiga ratus tahun kemudian, putra Raja di Prambanan, bernama Lembumardadu atau Sang Pujaningrat naik tahta di Kedhiri, istananya terletak di barat sungai. KEDHI berarti wanita yang sudah tidak mendapatkan datang bulan (menopause) sedangkan DHIRI berarti tubuh. Yang memberi nama adalah Dewi Kilisuci, disesuaikan dengan kondisi beliau. Oleh karenanya Kediri dianggap negara wanita, jika berperang kebanyakan menang, akan tetapi jika diserang banyak kalahnya. Watak para wanita Kediri, besar hati (percaya diri) sebab terkena aura Sang Retna Dewi Kili Suci. Retna Dewi Kilisuci itu adalah saudara tua Raja di Jenggala (Putra prabu Airlangga, leluhur Raja-Raja Kediri dan Jenggala : Damar Shashangka). Pertapaan Sang Retna Dewi Kili Suci ada di sebuah gua, bernama Selamangleng, terletak dilereng gunung Wilis.

WUWUHAN KATÊRANGAN.
KETERANGAN TAMBAHAN.
Kanjeng Susuhunan Ampeldênta pêputra ratu Patimah, patutan saka Nyai Agêng Bela. Ratu Patimah krama oleh pangeran Ibrahim, ing Karang Kumuning Satilare Pangeran Karang Kumuning. Ratu Patimah banjur tapa ana ing manyura, karo Pangeran Ibrahim Ratu Patimah pêputra putri nama Nyai Agêng Malaka, katêmokake Raden Patah.
* Kanjeng Susuhunan Ampeldênta mempunyai seorang putri bernama Ratu Patimah, keturunan dari Nyi Ageng Bela. Ratu Patimah menikah dengan Pangeran Ibrahim di Karang Kemuning. Setelah Pangeran Ibrahim Karang Kemuning wafat, Ratu Patimah lantas bertapa di Manyura. Pernikahan Ratu Patimah dengan Pangeran Ibrahim memiliki seorang putri bernama Nyi Ageng Malaka, dijodohkan dengan Raden Patah.

Raden Patah (Raden Praba), putrane Prabu Brawijaya patutan saka putri Cêmpa kang katarimakake marang  Arya  Damar Adipati ing  Palembang, barêng Raden  Patah wis jumênêng Nata, jêjuluk Sultan Syah ‘Alam Akbar Siru’llah Kalifatu’lRasul Amiri’lMu’minin Rajudi’l’Abdu’l Hamid Kak, iya Sultan Adi Surya ‘Alam ing Bintara (Dêmak).
* Raden Patah (Raden Praba), putra Prabu Brawijaya dengan putri China yang lantas diberikan kepada Arya Damar Adipati Palembang. Setelah naik tahta bergelar Sultan Syah ‘Alam Akbar Sirullah Kalifaturrasul Amirilmu’minin Rajudil ’Abdu’l Hamid Khaq, atau Sultan Adi Surya ‘Alam ing Bintara (Dêmak).

Putri Cêmpa nama Anarawanti (Ratu Êmas) kagarwa Prabu Brawijaya, pêputra têlu:
* Putri Champa yang bernama Dewi Anarawati (Ratu Emas) yang diperistri Prabu Brawijaya mempunyai tiga putra.

1.       Putri  nama  Rêtna  Pambayun,  katrimakake  marang  Adipati  Andayaningrat  ing Pêngging, nalika jaman pambalelane nagara Bali marang Majapahit.
* Putri bernama Rêtna Pambayun, dijodohkan dengan Adipati Andayaningrat penguasa Pêngging, kala jaman pemberontakan negara Bali kepada Majapahit.

2.     Raden Arya Lêmbupêtêng Adipati ing Madura.
* Raden Arya Lêmbupêtêng Adipati di Madura.

3.      Isih timur rêmên marang laku tapa, nama Raden Gugur, barêng muksa kasêbut nama Sunan Lawu.
* Masih teramat muda dan suka bertapa, bernama Raden Gugur, setelah muksa bergelar Sunan Lawu.

Panênggak  Putri  Cêmpa  nama  Pismanhawanti  kagarwa  putrane  Jumadi’l  Kubra  I, patutan saka ibu Sitti Patimah Kamarumi, isih têdhake Kangjêng Nabi Mukammad, asma Maulana Ibrahim, dêdalêm ana ing Jeddah, banjur pindhah ing Cêmpa, dadi Imam ana ing Asmara tanah ing Cêmpa, banjur kasêbut nama Maulana Ibrahim Asmara, iku kang pêputra Susuhunan Ampeldênta Surabaya. Dene putra Cêmpa kang waruju kakung, nama Awastidab, wus manjing Islam, nyakabat marang maulana Ibrahim, jumênêng Raja Pandhita ing Cêmpa anggênteni ingkang rama, pêputra siji kakung kêkasih Raden Rachmat. Kang ibu putri Cêmpa (garwa Maulana Ibrahim), pêputra Sayid ‘Ali Rachmat, ngêjawa nama Susuhunan Katib ing Surabaya, dêdalêm ing Ampeldênta, kasêbut Susuhunan Ampeldênta. Cêmpa iku kutha karajan ing India buri Sayid Kramat kang kasêbut ing buku iki pêparabe Susuhunan ing Bonang (Sunan Benang).
* Kakak Putri Champa bernama Pismanhawanti dinikahi putra Syeh Jumadil Kubro yang terlahir dari Siti Fatimah Kamarumi, masih keturunan Kangjeng Nabi Muhammad, bernama Maulana Ibrahim, berasal dari Jedah, lantas pindah ke Champa, menjadi imam di tanah Asmara di Champa, sehingga lantas terkenal dengan gelar Syeh Maulana Ibrahim Asmara. Beliaulah ayahanda Susuhunan Ampeldênta  (Sunan Ampel), Surabaya. Sedangkan adik putrid Champa laki-laki bernama Aswatidab. Sudah memeluk agama Islam, berguru kepada Syeh Maulana Ibrahim, lantas naik tahta menjadi Raja Pandhita di Champa menggantikan kedudukan ayahandanya. Berputra satu bernama Raden Rahmad. Sedangkan kakak putrid Champa yang dinikahi Maulana Ibrahim, berputra Sayid Ali Rahmad, terkenal dengan gelar Susuhunan Katib ing Surabaya, bertempat di Ampeldhenta lantas terkenal dengan gelar Susuhunan Ampeldênta (Sunan Ampel). Champa adalah wilayah yang terletak di India Belakang (Indo China). Sayyid Kramat yang diceritakan dalam buku ini bergelar Susuhunan ing Bonang (Sunan Benang).

Tidak ada komentar: